Rosa Bas, voor even de snelste vrouw op aarde

Roeiclaustrofobie

Wat doet continue selectiedruk met een mens? Wat is de prijs die je betaalt als roeipoppetje in het jaarlijks repeterende selectiecircus van vrouwenbondscoach Josy Verdonkschot? Wat is het effect op levensgeluk? Psyche? Gezondheid? Die vraag stelde Orca roeister Rosa Bas (1991) zichzelf in de lente van 2018. Ze had zojuist de A-status van het NOC*NSF gekregen, maar de kans op een plek in een boot voor de Olympische Spelen in Tokyo leek gering. Onderaan de pikorde van de nationale selectie werd iedere seatrace in de gevarenzone verroeid. Het jaar ervoor werd, zoals van alle roeiers verwacht, onbetaald verlof opgenomen van werk, en sociale contacten werden op een laag pitje gezet. Het roeien transformeerde geleidelijk van een sport vol vrijheid en passie naar een claustrofobisch monomaan bestaan. Het uitzicht dit nog twee jaar voort te moeten zetten bleek ondraaglijk. Het roeien werd losgelaten. Wat Bas op dat moment niet kon vermoeden is dat zij zich kort daarna in een prachtig nieuw claustrofobisch avontuur zou storten. Een avontuur dat een jaar later, op 10 september 2019 resulteerde in het verbreken van het wereldsnelheidsrecord voor vrouwen op een fiets. Tweehonderd meter werd afgelegd met een snelheid van 122,12 km/uur.

World Human Powered Speed Challenge

Ieder jaar richt een groep van zestien ingenieurs in spe zich een jaar lang op het ontwikkelen van de snelst mogelijke fiets. Met deze fiets wordt deelgenomen aan de World Human Powered Speed Challenge welke jaarlijks plaatsvindt in ‘Battle Mountain’, een voormalig indianendorp in de Nevada woestijn. Daar ligt een speciaal voor dit evenement geasfalteerde rechte weg van tien kilometer. Studenten bewegingswetenschappen van de VU bereiden de coureur zelf optimaal voor. De Nederlandse deelnemers zijn vaak schaatsers, baanwielrenners of roeiers. Na een oproep op NLroei werd Bas, bekend om haar sprintkwaliteiten, overgehaald zich aan te melden als kandidaat coureur. Twee jaar daarvoor had ze voor de lol ook al eens meegedaan aan de selectie maar bleek ze niet op de bedachte fiets te passen. Bas bleek met afstand de sterkste sprintster en werd geselecteerd als kopvrouw. Een jaar van wekelijks oefenen, trainen en plannen ving aan.

Technologie

‘Iedereen kan op de gebruikte fiets 90 km/uur fietsen,’ legt Bas uit. ‘Er is alleen een enorme extra hoeveelheid vermogen nodig om de stap van 90 naar 122 km/uur te maken.’ Om de luchtweerstand te minimaliseren fietst de coureur in lighouding en vindt de wedstrijd plaats in ijle lucht op 1400 meter hoogte. De coureur bevindt zich in een vrijwel volledig afgesloten druppelvormige cocon die van een speciale coating is voorzien. Zicht op de weg heeft de coureur alleen door middel van een beeldscherm in de cocon, verbonden met een camera bovenop de fiets. ‘Dat is best spannend,’ legt Bas uit. ‘Ik reed een keer tijdens een training 50 km/uur en toen viel het scherm uit. Toen was ik wel even in paniek’. 

De coureur kan geen voet op de grond zetten en valt dus bij onbalans hulpeloos om. Iets dat tijdens de trainingen regelmatig gebeurde. De rolweerstand wordt geminimaliseerd door speciale fietsbandjes te gebruiken. De fietsketting blijft optimaal uitgelijnd met behulp van een ingenieus schakelsysteem waarbij de tandwielpionnen verschuiven en niet de fietsketting zelf. Een mondkap met ventiel voert uitgeademde CO2 door een slang af naar buiten om te voorkomen dat de coureur zichzelf vergiftigt. Al deze technologie in een zo klein mogelijke ruimte om luchtweerstand te minimaliseren. 

De inspanning 

Er zijn overeenkomsten met roeien. Het evenement trekt een vaste kern van zonderlinge figuren aan, door Bas omschreven als ‘ligfietsgekkies’. Zij zijn bezeten door de combinatie van sport en technologie. Een ‘run’ duurt circa zes minuten en heeft fysiologisch overeenkomsten met een tweekilometertest op de ergometer. Alleen wordt in die tijd wel 10 km afgelegd. In de avond zijn de condities doorgaans optimaal bij koele lucht en warm asfalt. Door een vooraf opgesteld schema te trappen, met oplopende wattages richting het naderen van het ‘meetvak’, bereikt de coureur na 7800 meter de topsnelheid. Vlak voor dat moment wordt een laatste stap naar piekvermogen ingezet om in de 200 meter die daarop volgen de maximum snelheid te laten klokken. ‘Aan het eind van dit segment voel je je als na een twee kilometer ergometertest,’ aldus Bas. ‘En erna komt het ergste’. In de bloedhete Nevada woestijn, in totale uitputting en in een zo mogelijk nog hetere cocon, vrijwel zonder ventilatie, neemt het uitrollen, remmen en stoppen in de armen van de vangploeg nog een aanvullende twee kilometer in beslag. ‘Op dat moment wil je maar een ding: eruit, alles om je heen weg, ruimte’.

Het is vooraf moeilijk in te schatten hoe een coureur omgaat met de snelheid. In Nederland worden, vanwege de veel hogere luchtweerstand en gebrek aan perfecte wegen, doorgaans snelheden van hooguit 80 km/uur gehaald. Bij een snelheid rond de 90 km/uur begint de fiets meestal ook te trillen. Een fenomeen dat bij eerdere coureurs een schrikreactie teweeg bracht. Door een superstijve constructie was dat met de fiets van Bas niet het geval. Een paar jaar terug verliep de deelname van het team teleurstellend. De toenmalige coureur blokkeerde mentaal bij een snelheid van 90 km/uur en durfde niet harder. Iets waar Bas gelukkig geen last van had. 

Het wereldrecord

Het evenement duurt een week en de topteams krijgen twee runs per dag waarin ze een poging doen. Na de snelste kwalificatie mocht Bas als eerste haar timeslot kiezen. Diezelfde middag deed ze haar eerste poging. Dat verliep nog niet soepel door een overslaande versnelling en doordat de communicatie met de coachauto verbroken was. Op dag twee was dat verholpen, maar verliep de tweede poging ook nog niet optimaal. Door een rekenfout klopte het verzet niet en moest ze met een heel hoge cadans fietsen. Hoger dan 145 omwentelingen per minuut lukte haar niet, waardoor ze niet haar volledige vermogen kwijt kon. Desondanks verscheen er 123 km/uur in haar scherm en een maximaal vermogen van meer dan 1200 Watt. De hoop op een wereldrecord was geboren. Op dat moment alleen hoop. Alleen als de windsnelheid ten tijde van de poging binnen de vastgestelde grenzen was zou het record toegekend worden.

Aan het eind van de avond kreeg ze het te horen: ze was de snelste vrouw ter wereld ooit met 122 km/uur! En dat aan het begin van de week met nog een heleboel runs te gaan en zonder haar vermogen maximaal kwijt te kunnen. Het hele team werd echter overrompeld door het succes. Veel media aandacht zorgde ervoor dat Bas zich onvoldoende kon focussen op de volgende runs. En ondanks andere tandwielen, waardoor ze met een betere cadans kon fietsen, lukte het haar niet meer haarzelf te overtreffen. Helaas werd haar record later die week verbroken door een Française. Een Française die overigens niet in de buurt kwam van Bas haar sprintvermogen maar wel kleiner van stuk was waardoor het Franse team een lagere fiets kon gebruiken met daardoor minder luchtweerstand.

De vrijheid

Na dit avontuur is er dan, naast haar baan als fysiotherapeut, voor het eerst in tien jaar eindelijk tijd voor andere dingen die in een claustrofobisch bestaan minder goed passen: vakantie en leuke dingen doen in de weekenden. Bas geniet er van en mist het verplicht trainen niet. 

Alhoewel… als we haar vragen of baanfietsen niet iets voor haar is, met haar sprintkwaliteiten en immense vermogen, zegt ze dat ze dat toevallig net een week geleden voor het eerst gedaan heeft en dat dat ‘supervet’ was. En als we haar vertellen dat ooit een groep roeiers na het actieve roeien is gaan bobsleeën, een sport waar het net als in de afgesloten cocon draait om sprintvermogen en geen angst hebben, zien we een tweede twinkeling in haar ogen. Zal het bloed toch nog één keer kruipen waar het niet gaan kan?